چاپ قرآن

چاپ قرآن

مـصـاحـف امام , یا مصحفهاى عثمانى پنج - ششگانه که پیش از سال 30 هجرى به مراکز آن روز جهان اسلام فرستاده شد , مورد استفاده و احترام بسیار قرار گرفت ; و در عصر حجاج ( م 95 ق ) اصـلاحـاتـى در رسم الخط آن وارد شد و تا قرن سوم دستخوش اصلاحاتى از جمله نقطه گذارى حروف و اعراب گذارى شد. اما بر خود این پنج - شش نسخه , تاریخى طولانى و تاریک گذشته است . سه جهانگرد نامدار جهان اسلام , یعنى ابن جبیر ( م 614 ق ) , و یاقوت ( م 626 ق ) و ابن بطوطه ( م 779 ق ) هـر سـه در عـصر خویش از مصحف عثمانى محفوظ در جامع کبیر دمشق - که مورد احترام فوق العاده مردم بوده است - دیدن کرده اند. اما بدبختانه این نسخه در آتش سوزى 1310 ق از میان رفته است . سایر مصحفهاى عثمانى هم سرنوشت نامعلومى یافته اند و با آنکه حتى نمونه هایى از بعضى از آنها بـه طـبـع رسـیـده است ( از جمله در پطروگراد / لنینگراد , در سال 1904 م , در 50 نسخه ) اما امروزه نشانه و اثر روشنى از آنها در دست نیست . و حتى تاریخ روشنى از سیر و سرنوشت آنها در کتب تاریخ قرآن نیامده است . اما فقدان نسخه هاى اصلى زمان عثمان زیانى در برندارد. زیـرا نـسـخـه هاى قرآن از همان روزهاى اول هزاران هزار نوشته شده و سینه به سینه و دست به دست گشته است تا امروز به ما رسیده است . ( تاریخ قرآن , رامیار , 470 ). مـهمترین مجموعه ها یا گنجینه هاى نسخ خطى اعم از تذهیب شده یا خوشنوشته یا ساده قرآن مـجید عبارتند از : 1 ) موزه قرآن وابسته به آستان قدس رضوى , که تعداد نسخه هاى قرآنى آن تا سال 1346 ش , چهار هزار و پانصد نسخه بوده است , و امروزه به ده هزار نسخه مى رسد. قدیمترین قرآن وقفى موجود در این گنجینه , تاریخ سال 393 ق را دارد. و قرآن بعدى مورخ 421 ق است ( راهنماى گنجینه قرآن , تالیف احمد گلچین معانى , مقدمه ). 2 ) مجموعه یا گنجینه دیگر , متعلق به کتابخانه سلطنتى سابق ایران است که فهرست قرآنهاى خطى آن را خانم بدرى آتاباى نوشته و منتشر کرده است . 3 ) موزه توپ قاپى سراى در ترکیه . 4 ) دارالکتب المصریة در قاهره . 5 ) در اروپا مجموعه شخصى چستر بیتى , نفیس ترین کلکسیون نسخه هاى خطى قرآن در جهان به شمار مى آید. کـهـن ترین قرآن کامل در این مجموعه قرآنى است به قلم ابن بواب ( ـ دایرة المعارف تشیع ) و با تاریخ 391 ق . گفتنى است که این مجموعه چند معرفى و فهرست نگارى دارد که فنى ترین آن به قلم آرتورجان آربرى اسلامشناس نامدار ( و نیز مترجم قرآن به انگلیسى ) است . اسـلامـشـنـاس دیـگرى به نام مارتین لینگز نیز چند آلبوم مشروح از مجموعه هاى مهم قرآنهاى خطى را , از جمله آنچه در کتابخانه موزه بریتانیا محفوظ است , منتشر کرده است . تاریخ چاپ قرآن به آغاز رواج چاپ در اروپا و جهان بازمى گردد. مـتـن عـربى قرآن نخستین بار به وسیله پاگانینى در ونیز در فاصله سالهاى 1503 تا 1523 م به چـاپ رسـیـد ( دایـرة المعارف فارسى ) ( صبحى صالح این تاریخ را حدود 1530 م یاد مى کند ) و کلیه نسخه هاى آن به دستور پاپ جمع آورى و نابود شد. سپس ابراهام هینکلمان آن را در سال 1694 در هامبورگ به چاپ رساند. یکى از مهمترین چاپهاى قدیم و صحیح قرآن در اروپا , چاپ فلوگل است ( 1834 م , لایپزیک ). پس از چاپ ایتالیا و آلمان که به آن اشاره شد , اولین بارى که متن قرآن براى مسلمانان چاپ شد , در روسیه در سال 1787 م , در سن پطرزبورگ بود. درباره اولین طبع قرآن در ایران , منابع اختلاف دارند. بـعـضـى اولین چاپ قرآن را در تبریز به سال 1242 ق یاد مى کنند ( تاریخ جم قرآن کریم , جلالى نایینى , 406 ) و بعضى 1244 ق ( دایرة المعارف فارسى ) و بعضى 1246 ق ( قرآنهاى چاپى , نوشته کاظم مدیر شانه چى , مشکوة , شماره 2 , ص 135 ). ( براى تفصیل بیشتر درباره سایر طبعهاى قرآن مجید , و طبع آن در سایر کشورهاى جهان اسلام به منابع نامبرده مراجعه شود. ) نقطه عطف مهم در طبع منقح و علمى قرآن مجید , طبع قاهره است . صبحى صالح مى نویسد : در قاهره در سال 1342 ق / 1923 م , چاپ زیبا و دقیقى از قرآن کریم , تحت اشراف مشیخه الازهر , به اهتمام هیاتى که ملک فؤاد اول تعیین کرده بود , منتشر گردید. این مصحف بر وفق روایت حفص از قرائت عاصم تدوین شده بود و عالم اسلامى , استقبال شایانى از آن کرد. ( مباحث فى علوم القرآن , 100 ). مـصـحـف قـاهـره , مـبـناى کتابت خوشنویس نامدار سورى , عثمان طه قرار گرفته و مصحف خـوشـنـوشته او در قطعهاى مختلف به تیراژ وسیع در سوریه انتشار یافته , و سپس در حدود ده سـال پـیـش ( سـالهاى اولیه آغاز قرن پانزدهم هجرى ) مجمع ملک فهد خاص طبع مصحف در مـدیـنه , با تعیین گروهى از خبرگان قرآن شناس و تدقیقات علمى و فنى بسیار همان مصحف کـتـابـت عثمان طه را که در واقع مصحف قاهره است , با بهترین امکانات فنى و چاپى امروز , به زیـباترین وجهى به طبع رسانده است و سالانه بیش از 2 میلیون نسخه از آن را تجدید طبع کرده به حجاج و نهادهاى دینى سراسر جهان اهدا مى کند. بـه ایـن ترتیب این مصحف که بر مبناى رسم الخط عثمانى کهن کتابت شده است , و خوشبختانه قرائت آن ( حفص از عاصم ) مورد قبول و استناد شیعه امامیه هم هست , در جهان اسلام و سراسر جهان قبول عام و خاص یافته است و مى توان آن را مصحف رسمى جهان اسلام تلقى کرد. و این امر در ائتلاف بین فریقین اثرى بسزا دارد. ( براى تفصیل در این باره ـ قرآن کریم به کتابت عثمان طه نوشته نگارنده در سیر بى سلوک , و قرآن پژوهى نیز ـ خاتمة الطبع همین مصحف که اسناد علمى قرائت و کتابت و علائم سجاوندى آن را شرح داده است